İSTANBUL (AA) - FURKAN GENÇOĞLU - Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nde ticari faaliyetleri adeta kilitleyen antrepo sorununa çözüm bulmak için İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nın girişimleriyle kurulan Tophane Ambarları İdaresi, Türk ticaret hayatında yaşanan en büyük sorunlardan birini ortadan kaldırdı.
İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şefik Memiş, AA muhabirine, Türk iş dünyasının Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde başlayıp Cumhuriyet'in ilk yıllarında devam eden en büyük sorununun antrepo olduğunu söyledi.
Antrepo sorununun Tophane Ambarları İdaresi ile çözüme kavuşturulduğunu anlatan Memiş, "Dış ticaretin kilitlenmesine yol açan bu sorun, Türkiye ekonomisinin kalbi mesabesinde olan İstanbullu iş adamlarının temsil edildiği en etkin kurum olan İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Meclisi'nin başlıca konusuydu. Oda bünyesinde ithalatçı ve ihracatçı komiteleri altında örgütlenen ve dış ticaretin kilidi olan tüccarlar sorunun çözülmesini isterken, İstanbul limanlarından sevk edilemeyen mallar sebebiyle ihracat, İstanbul gümrüklerine indirilemeyen ürünler sebebiyle de ithalatın durduğunu, bunun da kıtlığa ve pahalılığa yol açtığını savunuyorlardı." ifadelerini kullandı.
Memiş, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nın sorunu çözmek için ciddi çaba harcadığını vurgulayarak, şu değerlendirmelerde bulundu:
"İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nın genç Cumhuriyet'in ekonomi kadrosuna sunmak üzere İstanbul İktisat Komisyonu'na hazırlattığı raporda antrepo konusuna geniş yer ayrıldı. Komisyon, 'yükleme ve boşaltma, rıhtım, gümrük, antrepo meselelerini yakından tetkik ederek' çözüm önerilerine ortaya koyuyordu. Komisyona göre bu sorun çözülmezse, İstanbul 'beynelmilel iktisadi faaliyet merkezi' olma özelliğini iyice kaybedecekti. O halde bunu önlemenin yolu 'İstanbul'un bugünkü teşkilatıyla kıyas edilemeyecek derecede muazzam bir limanı, antrepoları, dokları' olmasıydı. Ancak bu imkanlara sahip olursa, İstanbul uluslararası ticarette bir yer edinebilecekti. Oda raporunda çözüm olarak Galata tarafındaki ambarların Tophane'ye kadar uzatılması, Tophane bölümünün serbest bölge haline getirilmesi, yeni antrepolar inşa edilip, antrepolara konulan eşyaların dolaşımının kolaylaştırılması istendi.
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası yönetimi bununla da yetinmedi, Cumhuriyet döneminin 1926 tarihli Ticaret Kanununa odalara antrepo açma yetkisi veren bir madde koydurttu. Oda gemilerdeki yükleri tahliyede alınan vergilerin yüksekliğinden şikayetçi, bu vergiler maliyeti artıran önemli bir unsurdu, firmaların belini büküyordu. İstanbul'daki antrepo yetersizliği çözülse neredeyse tüm sorunlar çözülecekti. Ticaret Bakanlığına bu konuda sürekli rapor sunan Oda yönetimi, nihayet Ayvansaray antreposunun açılması başarılırken, gemi yanaşabilecek limanı sebebiyle Tophane ambarının da bir an önce gerekli tadilatlar yapılarak devreye alınmasını istedi."
- "Limanda bekleyen yük gemileri yükleriyle denizde beklemekten kurtarıldı"
Memiş, antrepoların açılışının Atatürk tarafından da özel olarak desteklendiğini, dönemin Ticaret Bakanı Rahmi Bey ile Oda'da başkan yardımcısı olan Seyrüsefain Genel Müdürü Sadullah Bey'in yoğun destekleriyle gerekli tadilat ve ilaveleri yapmak kaydıyla Seyrüsefain İdaresi'ne ait Tophane antrepolarının İstanbul Ticaret ve Sanayi Odasına tahsis edildiğini anlattı.
"Tahsis kararnamesinin altında Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın imzası bulunuyordu. Gazi Paşa, kararnameyi hiç bekletmeden imzalayarak, desteğini gösteriyordu." diyen Memiş, ayrıca kararnamede Rüsumat İdaresince Sarayburnu'nda ve Seyrüsefain İdaresince Tophane rıhtımında inşasına başlanmış olan antrepoların tamamlanmasının uzun zaman alacağına vurgu yapılarak, İstanbul liman işlerinde devam eden antrepo buhranına mahal vermemek için İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'na antrepo açma izni verildiğinin kaydedildiğini söyledi.
Oda yönetimini üstlendiği Tophane ambarları için kendisine bağlı olarak Tophane Ambarları İdaresi adıyla bir iştirak oluşturduğunu ve Meclis Üyelerinden oluşan 5 kişiyi de yönetimine atadığını, ayrı bir genel sekteri de göreve başlattığını ifade eden Memiş, "Tophane Ambarları, yıllık 25 bin lira kira bedeli karşılığında Seyrüsefain İdaresi tarafından Oda'ya kiralanırken, yıllık gelirden de pay alınması kayda bağlanmış, yıllık gelirden düşen pay bedeli de ilave 25 bin lira olarak belirlenmişti." diye konuştu.
Memiş, Henry Ford'un Türkiye'de fabrika kurma niyeti ile antrepoların kaderinin değiştiğini dile getirerek, sözlerini şöyle tamamladı:
"Tophane antrepolarının sorumluluğunu üstlenen Oda, antrepoların yönetiminde başarı gösterdi. Dış ticaretle uğraşan üyelerin açıklamaları gösteriyor ki Oda İstanbul'daki antrepo buhranının yok edemese bile hafiflemesini sağladı. Limanda bekleyen yük gemileri ve o yükleri taşımakla görevli mavnaları, yükleriyle denizde beklemekten kurtarıldı. Ancak Hükümetin öncelikleri farklıydı. Henry Ford'un bizzat kendisinin ilettiği ricanın geri çevrilmesi, Türkiye'nin montaj da olsa bir otomobil fabrikasına kavuşmasının engellemesi söz konusu olamazdı. Ticaret Bakanı Rahmi Bey'in büyük çabasıyla Odaya 'ihsan' edilen Tophane antrepolarının kiralanması fırsatı, aynı hızla hükümet tarafından geri alındı.
Böylece İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nın ilk 'müessese-i ticariyesi', diğer tabirle ilk iştiraki kabul edilmesi gereken Tophane Ambarlar İdaresi, hükümetin isteği üzerine Seyrüsefain İdaresi'nden kiralanmış olan Tophane antrepoları sözleşmesinin feshedilip Seyrüsefain İdaresine iade edilmesiyle nihayete ermişti. İstanbul Ticaret Odası yönetimi de Ford'un mevcut alana otomobil montaj fabrikası kurmasının ülkenin çıkarlarına uygun olduğunu düşünüyordu, bu nedenle hiçbir şekilde itiraz etmemiş, hatta kamuoyu nezdinde bu işlemi savundu. Ne yazık ki gerçekten başarılı sonuçlar alan, hatta devam etmesi haline Türkiye'de varant işlemleri alanında yeni bir geleneğin doğmasına yol açacak Tophane antrepolarının Odaca yönetimi sona erdi."
