Türker, pek çok genç insanın da unutkanlık şikâyetiyle endişe içinde polikliniklere başvurduğunu söyledi. Günlük yaşamda, genç insanların unutkanlığını tetikleyecek pek çok faktör olduğunu belirten Türker, sıklıkla depresyon, dikkat eksikliği, kaygı durumları, stresli yaşam koşulları, uykusuzluk, sigara, ileri düzeyde kansızlık, kan şekeri değişiklikleri, B12 vitamini ve Folik asit eksikliği, tiroid hastalıkları gibi rahatsızlıkların bu unutkanlıklara sebebiyet verdiğini vurguladı. Türker; Demans, Alzheimer ve benzer rahatsızlıklar hakkında merak edilenleri okuyucularımız için anlattı.
21 Eylül Dünya Alzheimer Günü... DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) verilerine göre her yıl dünyada 50 milyon kişi Alzheimer hastalığına yakalanmaktadır. Yaşam süresinin giderek uzaması nedeni ile bu sayının 2050 yıllarında 152 milyona yükselmesi beklenmekte... Zaman zaman unutkanlık yaşayan pek çok insanın korkulu rüyası haline gelmiş, halk arasında Alzheimer olarak bilinen Demans (Bunama) hastalığını Nöroloji Uzmanı Doktor Meral Türker ile konuştuk.
Değerli hocam, her unutkanlık hastalık habercisi midir?
Unutmayan insan yoktur ve olması da mümkün değildir. Kişinin önem vermeden öğrendiği ve onu heyecanlandırmayan şeyleri unutması doğaldır. Bir ortamda tanışılan ve ilginizi çekmeyen insanların isimlerinin unutulması doğaldır. Ayrıca insan yaşam süresi içinde başına gelen olumsuz şeyleri unutarak hayatını sürdürebilir ve yeni olayları öğrenebilir. Beynin işlemesi açısından öğrenmek kadar unutmak da doğal bir durumdur. ’Sağlıklı unutma’ diyebileceğimiz bu tür unutma, zihinde yeni bilgilerin öğrenilmesi için ek bir kapasite yaratır. Yine bu tür sağlıklı unutma sayesinde insanlar olumsuzlukların üzerinde fazla durmadan ilişkilerini sürdürebilirler.
Bir insan unuttuğu ölçüde öğrenebiliyorsa bu bir hastalık habercisi olamaz.
‘Sağlıklı unutma’ ile ‘Demans’, yani bunama çok farklı durumlardır.
Normal sayılabilecek unutkanlıklar ile hastalık boyutunda değerlendirilmesi gereken Demansı (Bunama) nasıl ayırabiliriz?
Bunama (Demans), zihinsel ve toplumsal yeteneklerde ciddi düzeyde bozulmaya yol açan birçok farklı şikayet ve bulgunun bütünsel adıdır. Demans tek bir hastalık değildir, birçok hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabilir.
Bir unutkanlığa Demans diyebilmek için, bu unutkanlığın kişinin şahsi, sosyal ve mesleki yaşamında sürekli anlamda bir olumsuzluğa neden olması gerekir. Kişinin uzun zamandır arabasını park ettiği yeri unutması, yakınlarının isimlerini ve yakınlık düzeylerini unutması, yıllarca gidip geldiği mekânların isimlerini ve yerlerini unutması gibi durumlar anormal durumlardır.
Bu anormal durumları biraz açabilir miyiz?
Demans hastaları, hafıza ve dil gibi beyin fonksiyonuyla ciddi sorunlar yaşar. Uzak hafızanın (geçmişte yaşanan olaylarla ilgili hafıza) korunduğu, yakın zamanla ilgili hafıza süreçlerinin bozulduğu bu hastalıkta yeni bilgilerin öğrenilmesinde ve kaydedilmesinde zorluk vardır. Örneğin hasta 30 yıl önceki bir anısını kolaylıkla anlatabilirken, bir gün önce kahvaltıda ne yediğini unutabilir. Eşyalarını koyduğu yeri bulamayabilir, bildik insanlarını ismini hatırlayamadığı gibi zamanla insan yüzlerini de tanımayabilir. Zamanla çevre ile iletişim kurma yeteneğini, karar verme yeteneğini kaybeder. Günlük yaşam aktivitelerini yerine getiremez. Belleğini kaybeder. Anormal davranışlarda bulunur. Kişilikte bir değişiklik olur, kaygı artar. Demansın son evresinde yutması bozulduğu için ağız yoluyla beslenmesi zorlaşan hasta maalesef yatağa bağımlı hale gelir.
İnsan ömrü uzadıkça Demans görülme sıklığı giderek artmaktadır. Demans yaşlı insanlarda yaygın olmakla birlikte, yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir.
Polikliniğinize başvuran genç hastalar oluyor mu? Onlardaki unutkanlıkları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Genç yaş grubundan birçok insan unutkanlık şikâyeti ile endişe içinde polikliniklerimize başvurmaktadır. Genç insanlarda unutkanlığa sebep olabilecek birçok neden vardır. Sıklıkla karşılaşılanları; depresyon, dikkat eksikliği, kaygı durumları, stresli yaşam koşulları, uykusuzluk, sigara, bir işi öğrenirken birden fazla şeyle uğraşmak, öğrenme ve hafızada tutma tekniklerini yeterince bilmemek, ileri düzeyde kansızlık, kan şekeri değişiklikleri, B12 vitamini ve Folik asit eksikliği, tiroid hastalıkları gibi rahatsızlıklardır.
Demans (Bunama) ile Alzheimer aynı şey midir?
Alzheimer, Demansın bir türüdür. Hatta ilerleyici olan Demans türleri içinde en yaygın görülenidir. Tüm Demanslı hastaların %50-75’ini oluşturan Alzheimer hastalığıdır. Günümüzde tam olarak aydınlatılamamış bir nedenle, nöron dediğimiz sinir hücreleri içine anormal protein kümelerinin çökmesi sonucu oluşan hasara bağlı gelişir. Genellikle 60 yaşından sonra ortaya çıkar, nadir olarak daha erken yaşlarda da görülebilir. 65 yaşında risk %5 iken, her 5 yılda risk ikiye katlanarak, 85 yaş üzerinde %40-50’ye ulaşmaktadır.
Bu hastalığın en tipik üç belirtisini; “Yeni yaşanmış olayların unutulması; sürekli tekrar tekrar aynı soruların sorulması; kişinin bunların farkında olmaması’’ şeklinde sıralayabiliriz.
Alzheimer dışında başka ilerleyici Demans türleri var mıdır? Onların belirtileri nelerdir?
Elbette. Ancak Alzheimer hastalığına oranla daha az sıklıkta görülürler. Bunlar;
Lewy cisimcikli Demans: Bunama belirtilerine ek olarak canlı görsel halüsinasyonlar, Parkinson hastalığına benzer hafif düzeyde titreme ve hareket yavaşlığı ve uykuda rüya görme sırasında ortaya çıkan istemsiz hareketler ile karakterize bir durum
Vasküler (damarsal) Demans: Şikâyetler ani olarak, sıklıkla inme sonrasında ortaya çıkar. Beyindeki damarlarda sorun vardır. Alzheimer hastalığı ile beraber de bulunabilir. Bu bunama türünde bulgular zamanla ilerleme eğilimi gösterebilirse de, bazı durumlarda bulgular ortaya çıktıktan sonra zaman içinde gerileyebilmektedir.
Parkinson hastalığı da risk sanırım?
Kesinlikle öyle. İlerleyici Demans türlerine devam edersek
Parkinson hastalığına bağlı Demans: Her 5 Parkinsonludan 2’sinde bunama geliştiği saptanmıştır. Bunama ile hastanın yaşı arasında doğrudan bağlantı bulunmaktadır. 50 yaş altındaki Parkinsonlularda bunama görülmezken, 75 yaş üzerindeki her dört hastadan üçünde bunama görülmektedir.
Frontotemporal Demans: Daha nadir görülen bir bunama türü olup Alzheimer hastalığından daha erken yaşta ortaya çıkma eğilimindedir. Beynin frontal (ön) ve temporal (yan) lobundaki beyin hücrelerinin kaybı ile belirgin bu hastalıkta kişilik, dil ve davranışta belirgin bozulma görülür
Demans belirtilerini bir liste halinde toparlarsak
- Bellek sorunları, unutkanlık ve hafıza kayıpları,
- Doğru sözcükleri bulmakta zorluk çekme,
- Ruh halindeki ani değişiklikler,
- Kayıtsızlık, moralsizlik, güvensizlik, huzursuzluk, inatçılık,
- Normal günlük işleri yapmada ve tamamlamada zorlanma,
- Kişilerin yüzlerini ve isimlerini hatırlayamama,
- Hikâyeleri ve olayları takip etmekte zorlanma,
- Başarısız bir yön duygusu, sık sık yolunu kaybetme,
- Tekrarlayan davranışlar, aynı soruları tekrar sorma veya aynı şeyi tekrar anlatma
- Değişime uyumsuzluk, bir şeyi neden yaptığını unutma ve panik olma hali,
- Zihinsel becerilerde gerileme,
- Kelimeleri bulma ve cisimleri adlarını hatırlamada zorlanma,
- Hesap yapma ve sayılarla işlem yapmakta zorlanma şeklinde sıralayabiliriz.
Yaşlılardaki unutkanlığın depresyonla ilişkisi var mıdır?
Yaşlıda depresyon genç ve erişkinlerden farklı görünümdedir. Yaşlıların çoğunluğu depresyon belirtilerini inkâr eder. Yaşlılarda baş ağrısı, mide bulantısı, midede yanma, şişkinlik, yaygın vücut ağrısı gibi temelde ruhsal kaynaklı bedensel belirtiler sıktır.
Yaşlı hastanın konsantrasyonu azalmıştır, ilgi ve isteği kaybolmuştur, yorgundur, kaygılı ya da huzursuz olabilir. Yaşlılarda gençlerden farklı olarak ağır unutkanlık görülebilir, yaşlı depresif hasta bunama benzeri belirtiler ile karşımıza çıkabilir. Unutkanlığı olan yaşlı depresif hastanın klinik durumu Demans ile karıştırılabilir. Yalancı bunama denilen bu tablo hastaya uygun tedavinin düzenlenmesi ile zaman içerisinde geriler.
Sonuç olarak yaşlılarda görülen unutkanlık şikâyetinin ciddiye alınması gerekir. Unutkanlığın altında yatan tıbbi nedenlerin ortaya çıkarılması için hasta yakınları ile sıkı işbirliği gerekir. Titiz değerlendirmeler sonucu saptanan ‘unutkanlığın nedenine’ yönelik önlemler alınmalıdır.
Erken teşhis hastalığın seyrini değiştirir mi?
Şöyle ki; unutkanlığa neden olan bazı sorunlar ve hastalıklar tedavi edilebilir olduğu için nedeni saptamak çok önemlidir. Örneğin metabolizma rahatsızlıkları, depresyon, ilaç yan etkileri, vitamin eksiklikleri, yanlış ilaç kullanımı gibi sorunlar düzeltilebilecek durumlardır.
Alzheimer hastalığı tam tedavi edilemez ama neden olan bazı faktörlere çözüm bulunabilir. Bunların erken aşamada saptanıp çözülmesi durumunda hastalığın seyri olumlu bir yön izler. Bu nedenle erken teşhis çok önemlidir.
Demansın tedavisi var mıdır?
Demans hastalığında tedavi imkânı ve başarısı neden olan sorunun ciddiyetine bağlıdır. Hasta ve hasta yakınlarının kapsamlı şekilde bilgilendirilmesi, destek verilmesi iyileşme süreci ve yaşam kalitesi için çok önemlidir. Tam tedavi imkânı henüz bulunmasa bile birtakım tedaviler hastalığın belirtilerini azaltmakta ve ilerleme hızını azaltmaktadır.
Bu konuda hasta yakınlarına öneriniz nedir?
- Demans hastaları ve yakınları mutlaka hastalıkları hakkında bilgi sahibi olmalı, böylece gelecekte olabilecek sorunlar için önlem almaları kolaylaşır
- Örneğin başka bir eve taşınma gerekli olabilir veya vasiyetname yazma arzusu daha erken dönemde hayata geçirilebilir
- Hareket etmeye yardımcı araçlar erken evrede devreye sokmak iyi olabilir
- Sosyal kurumlardan ve belediyelerden hastalık ile ilgili destek istenebilir
- Hastaların ruhsal ve fiziksel diğer sorunları ile ilgili erken aşamalarda çözüm aranabilir
- Gerektiğinde evde hastaya yardımcı olabilecek bir yardımcı ya da hasta bakıcı temin edilmesi hasta ve yakınları için rahatlatıcı olabilir
- Hastanın durumundan kaynaklanabilecek ev kazalarına karşı önlemler almak hayati öneme sahiptir; bu amaçla alarm ve duman dedektörü gibi sistemler kurulabilir
- Hastanın dışarıya çıktığında kaybolması riskine karşı yer saptama cihazı veya telefonlu yer gösteren kol saati alınıp hastaya takılabilir
Değerli Hocam son olarak sağlıklı bir beyne sahip olmak için neler yapmalıyız?
- Gereksiz kaygı ve üzüntüden uzak kalmaya çalışın,
- Yeterli ve dengeli beslenme ile kilo kontrolüne dikkat edin,
- İyi, kalite uyku ve beslenme düzeni oluşturun,
- Sigara ve alkolden uzak durun,
- Yaşınıza uygun düzenli egzersizler yapın,
- İnsanlarla iletişime geçin, sosyal aktivitelere katılın,
- Sürekli yeni bilgiler edinin,
- Bulmaca, iskambil, satranç gibi yoğun zihinsel aktivite gerektiren oyunları oynayın,
- Kitap okuyun, radyo dinleyin, televizyon izleyin. Bunları yaparken yorumlarda bulunun, tartışmalara katılın.
- Yabancı dilde kelimeler öğrenmeye çalışın,
- Aile ve arkadaş ilişkilerinizi güçlü tutun,
- Emekli olmayın, aktif ve her zaman bir amaç için uğraşın,
- Planlı yaşayın,
- Doktorunuzun sağlık ile ilgili tavsiyelerine mutlaka uyun.
NÖROLOJİ UZMANI DOKTOR MERAL TÜRKER KİMDİR?
Çanakkale ilinin Biga ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamladı. 1995 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ni bitirdi. Bir süre pratisyen hekimlik yaptıktan sonra, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Ana Bilim Dalı’nda asistanlık yaptı. Daha sonra uzmanlığını Haydarpaşa Numune Hastanesi Nöroloji bölümünden aldı. Kırıkkale Yüksek İhtisas Hastanesi, ardından Kırıkkale Özel Yaşam Tıp Merkezi, sonrasında Sakarya Eğitim-Araştırma Hastanesi’nde çalıştı. Halen Sakarya Özel Beyhekim Hastanesi’nde Nöroloji Uzmanı olarak çalışmakta.
