Çakmakçı, “Elbette bu döneme ait riskler konusunda bilinçlenmek ve bu riskler doğrultusunda hazırlık yapmak önemlidir. Genel olarak sağlıklı beslenin, düzenli egzersiz yapın, sigara ve alkol tüketmeyin. Hobi edinin. Elbette doktor kontrollerinizi aksatmayın ve size sunulan önerileri dikkate alın. Unutmayın önlem aldığınız takdirde keyfini çıkarmanız gereken bir dönem başlıyor demektir” diyor.
8 Mart dünya kadınlar günü yaklaşırken tüm kadınlarımızı ilgilendiren bir konuya yer vermek istedim bu söyleşide... Hazırlıksız olan kadınlarımızın korku ile beklediği, hazırlıklı olanlarımızın eyvallah dediği kadın hayatı evrelerinden biri olan; menopoz... Menopoz başta hormonal değişiklikler olmak üzere vücutta pek çok değişimin yaşanabildiği bir dönemdir. Tüm ailenin bu özel süreci anlaması için artık menopozun bir bilinmez olmaktan çıkması gerekiyor. Bu konuda eğitimler arttırılmalı ve menopoza karşı hazırlıklı olunmalıdır. Menopoz ile ilgili bilinmesi gereken ne varsa Kadın Doğum Uzmanı Operatör Doktor Neşe Çakmakçı’ya sizin için sordum.
Değerli Hocam menopoz nedir?
Kadınlarda adet kanamasının kesilmesini takiben bir yıl hiç adet görmeyen kadın menopoza girmiş kabul edilir. Menopozda overler (kadın yumurtalığı) aktivitesini kaybeder ve adet kanamaları kalıcı olarak sonlanır. Menopoza kadınlar için doğurganlığın sona ermesi olarak ta bakabiliriz. Günümüzde yaşamın uzamasıyla menopozla yaşama süreside uzamış ve bu konu daha da önem kazanmıştır. Kadın sağlığı için önemli olan bu döneme kadınlarımızın hazırlıklı olmaları ve bu konuda bilinçlenmeleri önemlidir.
Menopoz yaşı kaçtır?
Menopoza girme yaşı çeşitli faktörlerden etkilenir. Genetik özellikler, fiziksel gelişim, sigara ve alkol tüketimi, sosyo-ekonomik durum, beslenme bozukluğu gibi.. Menopoz genellikle 45 – 55 yaşları arasında olup dünyada yaklaşık 51 olarak hesaplanırken, ülkemizde menopoza girme yaşı 48 – 49 arasındadır. Menopoz için 40 yaş normal kabul edilirken, 40 yaşından erken gerçekleşmişse bu durum ‘’erken menopoz ‘’ olarak tanımlanır. Erken menopoza giren kadınlar; kemik ve kalp damar sağlığı açısından risk altındadırlar. 55 yaşından sonra başlayan menopoz ise ‘’geç menopoz ’’ olarak adlandırılır ki bunun da en büyük tehlikesi meme ve rahim kanseri riskidir. Her iki durumda da yakın takip önemlidir.
Menopozun ön habercileri var mıdır?
Menopoz öncesi döneme premenopoz dönemi diyoruz. Kadın yumurtalığından salgılanan östrojen hormonunun zaman içinde azalması ile adet gecikmeleri bazen de fazla miktarda adet görme ortaya çıkabilir. Adetler sık, seyrek, kısa,uzun, fazla veya az olabilir. Östrojen hormonunun seviyeleri düşmeye devam ettikçe vajinal kuruluk, genital ve idrar yolu enfeksiyonlarına eğilimin artması, kötü kolestrolde yükselme, kemik yoğunluğunda azalma, uyku bozuklukları, yağ ve ter bezlerinin işlevlerinin yavaşlamasına bağlı cilt kuruluğu, değişik şiddetlerde olmak üzere aralıklı sıcak basmaları yaşanabilir.
Bu dönemde sanırım psikolojik değişiklikler de tipik olarak kendini gösterebiliyor...
Aslında yapılan çalışmalarda menopoz döneminde majör depresyon hızında artış saptanmamış, ancak depresif belirtilerin daha sık yaşandığı tespit edilmiştir. Bu dönemde görülen duygu durum değişikliğine genel olarak bakarsak; konsantrasyon güçlüğü, gerginlik, halsizlik, isteksizlik, çabuk öfkelenme, olaylara karşı hassas davranma, ağlama, iştah artışı, unutkanlık, karekter değişiklikleri, toplumdan uzaklaşma şeklinde sıralanabilir. Bu belirtiler daha çok menopoz öncesi dönemde görülebilirken, menopoz sonrası dönemde ise azalma görülmektedir. Tabi aslında tüm bu durumlar kadının menopoza nasıl baktığı ile de ilgili. Menopoza hazır olan kadınlarımızda bu durumların çok daha profesyonel şekilde atlatılığı görülmektedir.
Menopoz deyince ilk akla sıcak basmaları geliyor. Sıcak basmaları normal midir?
Evet menopozda sık karşılaştığımız bir bulgu. Sıcak basması vücudun üst bölümünde yoğun ısı hissi yüzde kızarma ve terleme ile başlayıp, ardından üşüme ile sonlanan bir durumdur. Aniden gelen ısı dalgalanmaları şeklindedir. Sıcak basmalarının süresi bir kaç saniyeden bir kaç dakikaya kadar sürebilir. Günde bir kaç defa tekrarlayabilir. Geceleri meydana gelen sıcak basmaları ve terlemeler uykudan uyandıracak kadar şiddetli olabilir. Kadınların bir çoğunda bu sıkıntılar bir kaç yıl içinde kendiliğinden geçer. Sıcak basmalarının nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte hormonsal etki olduğu düşünülmektedir.
Hepimizin korkulu rüyası kemik erimesi yani osteoporoz bu konu da önerileriniz nelerdir?
Vücuttaki kalsiyumun % 99 ‘u kemiklerimizde depo edilmektedir.Kadınlarda östrojen hormonunun çekilmesiyle birlikte iskeletten kalsuyum geri emilimi başlar ve dolayısı ile kemiklerde kalsiyum kaybı artar. Normalde kemiğin yapımı ve yıkımı arasında bir denge vardır. Osteoporoz, yeni kemik yapımının çok azaldığı, kemik kaybınınsa çok olduğu bir durumdur. Osteoporozda kemikler ince, zayıf ve kırılmaya meyillidirler. Osteoporoz kemik ağrıları ve boy kısalması ile kendini gösterebilir. Osteoporoz tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli sağlık problemlerinden biridir. Tüm kadınlarda görülecek diye bir şey de yok tabi, bu durumdan korunmak mümkün
Osteoporozdan korunmak için önerileriniz nelerdir?
Kalsiyum, fosfat, D vitamini ve proteinden fakir diyetler kemik kaybını arttırmaktadır. Bu durumdan korunmak için her yaşta yeterli kalsiyum tüketilmesi önemlidir. D vitamini ihtiyacıda karşılanmalıdır. Güneş ışınlarından düzenli şekilde faydanılmalıdır. Bu arada D vitamininin gelişi güzel alınması doğru değildir. Hekim uygun görürse ilaçlarla yeterli miktarda takviye yapılabilir. Ayrıca yapılan uygun egzersizler de kemik kitlesini arttırarak kırıkları önleyebilir. Kas gücünü, dayanıklılığı ve koordinasyonuda arttırarak vücudun dengesini sağlar, düşmeleri engeller.
Kadınlarda menopoz sonrası dönemde kalp krizi riskinin yüksek olmasının sebebi nedir?
Östrojen hormonu menopoz öncesi kadınları kalp ve damar hastalıklarına karşı kısmen korur. Menopoz öncesi kadınların erkeklere göre kalp krizi geçirme ihtimali düşük iken, menopozla birlikte, 50 yaşından sonra hızla erkeklerde görülen seviyelere ulaşırlar. Erken menopoza giren kadınlarda kalp krizi riski de belirgin olarak artmaktadır. Menopozdan sonra kadınlar kilolarına dikkat etmeli, şişmanlıktan kaçınmalıdırlar. Kolestrol değerlerinin takibi yapılmalıdır. Kolestol yüksek olmamalı. Sigara içilmemeli, yine hareketli bir yaşam tercih edilmelidir. Yüksek kolestrol, stres, sigara ve hareketsiz yaşam, kalp damar hastalıklarına davetiye çıkarır.
Bu dönemdeki kilo değişikliği ile ilgili ne söylemek istersiniz?
Bu dönemde dikkat edilmesi gereken durumlardan biri de aşırı kilo artışı ve bunun getirdiği risklerdir. Menopozda birkaç kilo artışı beklenen bir durumdur. Bunun bir kaç sebebi var ancak en önemli sebeplerden biri insülin direncidir. İnsülin direnci testleri ve metabolizma hızını araştırmak amacıyla TSH seviyelerini ölçüp, takip etmek gerekiyor. Ayrıca östrojen hormonu azaldıkça kas kitlesi de azalıyor ve buna karşılık yağ kitlesi artıyor. Hamur işleri, pizza, makarna gibi yiyeceklere son vermek gerekiyor. Sağlıklı beslenmek ve düzenli egzersiz bu durumla baş etmeyi kolaylaştırır.
Menopoz döneminde idrar tutamama şikâyetlerini neye bağlıyorsunuz?
İdrar kaçırma yani ‘’üriner inkontinas’’ ın pek çok sebebi vardır. Menopozla ilişkili kısmına yaşlanmanın getirdiği doğal bir süreç olarak bakabiliriz. Uzun süreli östrojen eksikliği sonrasında menopozda üreme organlarında gerileme görülür. İdrar torbasını kontrol eden kaslar zayıflar ve idrar kaçırma görülebilir. Bunun önlenmesi için özel egzersizler öneriyoruz. Bu egzersizler ile kasık bölgesi kaslarının güçlendirilmesini hedefliyoruz. Yaşam tarzında bazı değişiklikler önerilebilir, kafeini azaltmak gibi. Bunlar işe yaramazsa cerrahi yöntemle çözüme gidiyoruz.
Menopoz döneminde kadın cinsel hayatında değişikliklerden bahsedilebilirmi?
Menopoz döneminde östrojen hormonunun azalması sebebiyle cinsel istekte azalma, vaginal kuruluk gibi belirtiler olabilir. Bu konuda basit tedavi seçenekleri vardır. Yoga nefes egzersizleri gibi aktiviteler de cinsel konsantrasyonun artmasına yardımcı olabilir. Bu duruma yaşlılığın getirdiği diyabet, yüksek tansiyon, troid hastalıkları gibi durumlarda neden olabilir. Böyle durumlarda altta yatan hastalığı tedavi etmek katkı sağlayacaktır.
Egzersizin etkili olmadığı alan yok sanırım
Elbette... Egzersiz kemik ve kasları güçlendirir, kalp damar sağlığına pozitif katkı sağlar, yağları yakar, psikolojik olarak rahatlatır, cinsel sorunları azaltır. Yavaşlamış olan metobolizma hızına olumlu katkı sağlar. Egzersizin olmadığı bir yaşam şeklinde tüm bu sıkıntılar belirgin olarak artış göstermektedir. Bu yüzden menopoz döneminde düzenli egzersiz yapmak önemlidir. Bu egzersizler elbette eklemleri zorlamayacak ve nefes nefese kalmayacak egzersizler olmalıdır.
Menopoz döneminde mutlaka yaptırılması gereken tahliller var mıdır?
Bir kere 6 ayda bir jinekolojik muayene olmaları önemlidir. Bu muayene, ultrason muayenesini de kapsamalıdır. Yılda bir kan tahlilleri yapılmalı, vaginal smear alınmalı, 2 yılda bir kemik mineral yoğunluğu ölçümleri yapılmalı, 2- 3 yılda bir mamografi çekilmelidir. Tabi tüm bu tetkikler risk varlığı durumunda hekim önerisiyle daha sık yaptırılabilirken, risk faktörü olmayan kişilerde ise yine hekim önerisiyle daha seyrek yaptırılabilir. Ancak mutlaka her kadının kendi kendine meme muayenesini öğrenmesi gereklidir. Hatta 20 li yaşlardan itibaren düzenli olarak elle muayene kadının kendi meme yapısını tanıması ve herhangi bir değişikliği hemen farkedebilmesi için önemlidir.
Menopoz tedavi edilmeli midir?
Menopozda karşılaşılan sorunların büyük sorumlusunun Östrojen hormonu eksikliği olduğu bilinmektedir. Menopoz tedavisinin temel prensibi de eksik olan hormonu yerine koyma yani Hormon Replesman Tedavisi (HRT) şeklindeydi. Günümüzde artık onun da cazibesi kalmadı. Özellikle kalp damar hastalıkları ve kanser risklerini artırdığı yapılan çalışmalar ile gösterilmiştir. Ancak bir grup hasta var ki yine ilaç kullanması gerekebiliyor; çok genç yaşta yumurtalıkları iflas etmiş kadınlar örneğin. Tabi bu grubu hekimler belirlemelidir. Menopozda düzenli takipler önemlidir.
Son olarak menopozla ilgili önerilerinizi alabilirmiyiz?
Menopoz fizyolojik bir durumdur. Bu durumu kabullenmek ve menopozla barışık olmak gerekir. Elbette bu döneme ait riskler konusunda bilinçlenmek ve bu riskler doğrultusunda hazırlık yapmak önemlidir. Genel olarak sağlıklı beslenin, düzenli egzersiz yapın, sigara ve alkol tüketmeyin. Hobi edinin. Elbette doktor kontrollerinizi aksatmayın ve size sunulan önerileri dikkate alın. Unutmayın önlem aldığınız takdirde keyfini çıkarmanız gereken bir dönem başlıyor demektir...
Bu vesile ile tüm kadınlarımıza sağlık ve mutluluk diliyorum. 8 Mart dünya kadınlar günü kutlu olsun.
Doktor: Neşe Çakmakçı kimdir?
1960 yılında İstanbul’da doğmuştur. Orta okul ve lise öğrenimini İstanbul’da tamamladı. 1985 yılında Cerrah Paşa Tıp Fakültesinden mezun oldu. Ardından kadın Doğum ihtisasını İstanbul Süleymaniye Kadın Doğum ve Çoçuk Hatanesinden tamamladı. İhtisas sonrası İstanbul’da görevine devam etti. 2002 yılında Sakarya Kadın Doğum ve Çoçuk Hastanesinde göreve başladı. 2006 yılında emekli oldu. Halen kendi özel Muayanehesinde hizmet vermeye devam etmektedir.
