►Hazırlayan: Ali AKTAŞ
ADAPAZARI KAZASINDA YUNAN İŞGALİ VE SONUÇLARI/1921
Yunanlılar (Yunan askerleri) 87 gün işgal ettikleri Adapazarı’nda onlarla işbirliği yapan yerli Rum ve Ermeni çeteleri ile birlikte, Müslüman Türk ahaliye karşı cinayet, tecavüz, esir, yağma, zulüm, kundaklama ve benzeri saldırılarda bulunurlar. Bu süreçte Türk ahaliden 45 kişi şehit düşer, 43 kadın tecavüze uğrar ve 93 kişi esir düşer. Bu rakamlara Söğütlü, Ferizli, Kaynarca, Salmanlı, Karadere ve Sapanca’da işlenen mezalim dâhil değildir. Onlarla bu rakamlar yaklaşık iki katına çıkacaktır.
1921 yılı Şubat ayından itibaren Adapazarı taraflarını kontrol altına alan Yunan Ordusundan cesaret bulan yerli Rum ve Ermeni çeteleri hemen harekete geçerek uzun yıllar barış ve kardeşlik içerisinde yaşadıkları ve kendilerini himaye eden Türklere karşı akla gelmeyecek her türlü harekete girişmeye başlarlar.
Adapazarı kazasına ait 25 mahalle ile 45 köyde toplam 415.176 lira kıymetinde bina ve yapı, 2.250.000 lira kıymetinde mal ve mülk tamamen yakılır. Kısmen yakılıp gasp edilen mal ve eşyanın kıymeti 2.360.400 liradır. Bundan başka 2.136.320 lira kıymetinde 334.400 kilo buğday, 132.130 kilo arpa, 188.000 kilo yulaf, 324.500 kilo mısır, 15.930 kilo çavdar ile 127.050 lira kıymetinde 850 at, 28.000 lira kıymetinde 288 katır, 5.100 lira kıymetinde 102 merkep, 1.689.900 lira kıymetinde 12.760 öküz, 1.418.000 lira kıymetinde 11.300 inek, 855.000 lira kıymetinde 75.000 koyun, 21.700.000 lira kıymetinde ticaret eşyası ve 12.970,765 lira nakit para çalınır. Şimdi sırasıyla Adapazarı merkezindeki mahallelerden başlayarak belde ve köylerde icra edilen yağma, cürüm ve öldürme olayları şu biçimdedir:
ADAPAZARI MERKEZ
Mecidiye Mahallesi; Hasan Efendi’nin oğlu Halil Efendi, Simitçi Mehmet Ağa, Gazhane Bekçisi Abdullah Ağa, Eskici Şakir Ağa 26 Mart 1921’de kasabayı işgal eden Yunan askeri tarafından katledilir. Yunanlılar çekilirken Arnavut Ahmet Ağa, Mahalle Bekçisi Sadık Ağa, Kunduracı Faik Usta adlı kimseleri esir alarak beraberlerinde götürülürler.
Semerciler Mahallesi; İşgal esnasında Saatçi İsmail Efendi Yunan askerleri tarafından sokakta kurşunla şehit edilir; iki kadının ırzına geçerler. Yunanlılar çekilirken Hatip İsmail Efendi, Hatip Nuri Efendi, Müezzin Mehmet Efendi, Kahveci Serd Mehmet Ağa, Gürcü Hacı Hafız Mehmet Efendi, Batum muhacirlerinden Gürcü Hacı Ahmet Efendi’yi esir alıp beraberlerinde götürülürler.
Birinci Yeni Cami (Cami-yi Cedid-i Evvel) Mahallesi; Meşk Hamza Ağa ile Bakkal Mehmet Efendi Yunanlılar tarafından şehit ve Nalbant Hasan’ın oğlu Ali, Hafız Ahmet oğlu Hafız Hamdi, Ahmet oğlu Kurban, Hacı Hüseyin Efendi, Çarkalı beş değirmenli İsmail Ağa’yı beraberlerinde esir alınır ve götürülürler.
Hasırcılar Mahallesi: Yunanlılar çekilirken Muhtar Ahmet Ağa, Hoca Osman Efendi, Hoca Bekir Efendi’yi esir alıp götürülürler. Hoca Bekir Efendi daha sonra yolda dövülerek öldürülür.
Aziziye Mahallesi: İşgal sırasında Yunanlılar Hacı Ömer Lütfi Efendi’yi Perukâr İbrahim’i şehit ederler; Hasan Hilmi oğlu A.’nın kızı H.’nin namusunu kirletirler. Yunanlılar çekilirken eski muhtar Fazlı Ağa, Derviş Ağa, Salih oğlu Emin, Abdullah oğlu Fehim, Monik’in Rüstem, Yaşarların Hacı İbrahim; İsmail Efendi ve Ufuk Osman, Hatip Emir Hasan oğlu Saim Efendi, Geyveli Halim, Ömer Lütfi Efendi oğlu Hasan ile Sait Ömer Ağa’yı da esir alıp götürülürler.
İkinci Yeni Cami Mahallesi: Ali oğlu Mahmut Yunan askerleri tarafından şehit edilmiş ve çekilirken Bakkal Rasim Efendi de esir alınıp götürülürler.
Necişler Mahallesi: Yerli Rum ve Ermeniler tarafından Ç. H. Ağa’nın eşi F.’nin ırzına geçilir ve Seyid Ömer Ağa, Müezzin Sıtkı Efendi, Serezli Hüseyin, Çakıcı İbrahim Ağa, Kör Hafız’ın biraderi Hüseyin, Gürcü Hasan adındaki kimseler esir olarak götürülürler.
Pabuççular Mahallesi: Yerli Rum ve Ermeniler tarafından Karabulut İsmail’in gözü oyulmak suretiyle şehit, Paşa Süleyman’ın İsmail telef edilir ve Yunanlılar çekilirken Hüseyin oğlu Mehmet Çavuş, İsmail oğlu Ömer, Değirmenci oğlu Hüseyin, Mustafa oğlu Faik, Kunduracı Fahri Usta, yolda götürülürken düşman askerleri tarafından şehit edilirler, Çakır Hüseyin’in oğlu Ahmet, Mustafa oğlu Faik, Kunduracı Fahri usta ise esir olarak götürülürler.
Çukur Ahmediye Mahallesi: Yunan askerleri tarafından Çoban Emrullah şehit edilir. Hoca Yahya Efendi, Canbaz İbrahim Çavuş, Egend Mehmet, Çoban Hakkı, Bekir Çavuş, Hafız Hamit Efendiler esir alınıp götürülürler.
Gedikoğlu Mahallesi: Hatip Hafız Mustafa Efendi, Cuhların Osman Ağa Yunan askerleri çekilirken esir olarak götürülürler.
Çubuklu Köyü: Bir tabur düşman askeri ve ayrıca 300 kişilik yerli Rum ve Ermenilerden oluşan çete 1920 yılı Ekim ayında bu köyü basarak Hüseyin oğlu İbrahim ile İsmail oğlu Servet’i bıçakla şehit ederler; Süleyman Efendi’nin oğlunu esir alarak götürülürler.
Kâzımpaşa Köyü: Dörtyüzü çete ve yirmisi Yunan piyadesinden oluşan bir kuvvet 1920 yılı Ekim ayında köyü basarak Hatip Halil Hoca’yı şehit ederler, Molla Ahmet’in Mustafa ile Osman oğlu Salih’i esir ederler.
Erikler Köyü: 26 Mart 1921 tarihinde gelen Yunan ve yerli Hıristiyan çeteleri köyden Mehmet oğlu Kazım, Ali oğlu Mehmet, Recep oğlu Abdullah’ı şehit ederler; camiyi yakarlar ve bir mekteple 96 evi tahrip ederler.
Yukarıdere Köyü: 18 Teşrin-i Evvel 1920 tarihinde Bilecik-Arslanbey-Firuzlu-Fındıklı-Akmeşe-Karusu Rum ve Ermenilerinden İzmirli Vangelos (Ortaköylü-Geyve’ye bağlı), Koço ve Nikola adlı çete reislerinin kumandasındaki çeteler köyü basarak İbrahim oğlu Şuayp adlı çocuğun kafasını kırmak suretiyle şehit ederler.
Aşağıdere Köyü: Ortaköy, Serdivan, Eşme Rum ve Ermeni çeteleriyle Ohannes’in idaresindeki İzmir çeteleri 20 Teşrin-i Evvel 1920’de köyü basarak muhacirlerden Mehmet oğlu Hasan ile Mehmet Şah adlı kimseleri İzmit yoluna angaryaya sevk ederken şehit ederler. Yunanlılar çekilirken Hacı Abdi, Yusuf oğlu Şaban, İbrahim oğlu Ali adlı kişiler esir edilir.
Karakamış Köyü: Serdivan, Fındıklı, Ortaköy, Karasu Rum ve Ermenilerinden oluşan çete ve onları destekleyen nizami Yunan kuvvetleri 28 Teşrin-i Evvel 1920 tarihinde köyü basarak Ömer oğlu Mehmet, Aşkın oğlu Mehmet ile Korucu Ahmet’i Kulaksız Çiftliği suyunda kafalarını kesmek ve derilerini yüzmek suretiyle şehit edilirler. Çekilirken de Hoca Halid’i esir alarak beraberlerinde götürülürler.
Karaaptiler Köyü: 26 Mart 1921 tarihinde düşman askerleri ile Ortaköy, Eşme, Fındıklı, Tekneci ve Karasu Rum ve Ermenilerinden oluşan çeteler köyü basarlar, çekilirken İbrahim Onbaşı, Yusuf oğlu Mustafa ve Bosna muhacirlerinden Bekir’i şehit ederler.
Dağköy-Yoncalı Köyü: Vangel, Serdivanlı Koço ve Ardaşan çeteleriyle bir miktar Yunan askeri köyü Hatip Hüseyin Mustafa, Ahmet oğlu Ahmet ve Hasan oğlu Yusuf u çekilirken şehit ederler.
Kömürlük Köyü: 28 Mart 1921 tarihinde yerli Rum ve Ermeni çeteleriyle düşman askeri köyü basarak Hacı Osman’ın kayınvalidesini şehit ederler.
Göktepe Köyü: Düşman askerleri ile Vangel çetesi köyü basarak Lütfi’yi şehid edip, Süleyman oğlu Salim’i arabasıyla birlikte esir alıp götürülürler.
Eceldere Köyü: Düşman, Vangel ve Ortaköy çeteleriyle birlikte 12 Teşrin-i Evvel 1920’de köye gelerek Ali Osman oğlu Mustafa’yı çekilirken esir ederler.
Meşeli Köyü: Düşman köyü basarak Ş. A’nın kardeşi Mehmet ile Muhacir Hasan’ı esir alırlar.
Mahmudiye Köyü: Bir miktar düşman askeriyle Pandeli çetesi 1920 yılı Teşrin-i Evvelinde köyü basarlar, bir kadının ırzına geçerler.
Taşkısığı Köyü: Vangel çetesiyle bir miktar düşman askeri 27 Mart 1921 tarihinde köyü basarak birçok kadının ızrına geçer; Karayakalı Ahmet ile Mehmet’i şehit ederler.
Salâhiye Köyü: Yerli Rum ve Ermeni çeteleriyle düşman askeri 10 Teşrin-i Evvel 1920 tarihinde Said’in eşi Sıdıka’yı şehit ederler; Şakir oğlu Mustafa, Ali oğlu İsmail, Kulaksız oğlu Mustafa adlı kimseleri çekilirken esir alıp götürürler.
Yazlık-Refahiye Köyü: Yerli Rum ve Ermeni çeteleriyle düşman askeri 27 Mart 1921 tarihinde köyü basarak bir kadına tecavüz edip, Muhacir Receb’i esir ederler.
Akarca-İcadiye Köyü: Bir miktar düşman askeriyle yerli Rum ve Ermeni çeteleri 30 Mart 1921’de köyü basarak üç kadının ırzına geçerler; Hacı oğlu Musa’yı ise şehit ederler. Giderlerken Recep oğlu Ahmet, Hasan kızı Asiye, Ali kızı Saniye, Recep kızı Asiye, Zekeriya oğlu Süleyman ile kız kardeşi Naciye, Fatma ve Nadide, İshak oğlu Ömer, Recep Efendi’nin Ömer’in ailesini, Ömer’in validesi Fatma’yı, Ömer oğlu Hüseyin’i, Ali Beyoğlu İlyas ve Murad’ı, Ali Bey kızı Hayriye’yi, oğlu İsa’yı, Sarı Osman’ı, Sarı Osman’ın oğlu Kamil’i, kardeşi Kazım, Aziz ve kız kardeşi Nesibe’yi esir alarak götürürler.
Müsellemtepe Köyü: 27 Mart 1921 tarihinde gelen yerli Rum ve Ermeni çeteleri ile düşman askerleri 25 evin eşyasını yağma ederler, çekilirken de Şükrü oğlu Mehmet’i esir ederler.
Kuruçeşme Köyü: Ermeni Kirkor çetesiyle bir miktar düşman askeri 12 Teşrin-i Evvelde köyü basarak iki kadının ırzlarına geçerler; çekilirken de Recep oğlu Ramazan’ı esir ederler.
Aşağı Kirazca Köyü: Yerli Rum ve Ermeni çeteleriyle birlikte Yunan askeri 27 Mart 1921 tarihinde köyü basarak Numan oğlu Mustafa, Abbas oğlu Osman, Halil oğlu Abdullah, Ali’nin eşi Ayşe’yi şehit ederler; Hasan Çavuş’un kızını da esir alıp götürürler.
Arifbey Çiftliği Köyü: Çeteler 26 Mart 1921 tarihinde bir miktar düşman askeri refakatinde köyü basarak evleri yakarlar; giderlerken de Hüseyin Efendi’yi, Laz Ali’yi ve Çoban Hasan’ı esir ederler.
Hanlıköyü: Bir kısım Yunan askeri ve Rum Vangelos çetesi 27 Mart 1921 tarihinde köyü basarak 48 evin eşyasını tamamen yağma ederler, çekilirken de İsmail ile Osman oğlu Şahin’i esir alıp götürürler.
Güneşler Köyü: Rum ve Ermeni çeteleriyle Yunan askerleri 26 Mart 1921 tarihinde köyü basarak evleri yakarlar ve çekilirken Recep Dayı’nın kafasını kesmek suretiyle şehit ederler.
Süleymanbey Köyü: Düşman, yerli Rum ve Ermeni çeteleriyle 26 Mart 1921 tarihinde köyü işgal ederek 22 evin eşyasını yağmalarlar ve çekilirken de Ali oğlu Nuri, Ali Bey ve Eyüp adındaki kimseleri esir alarak götürürler.
Dağdibi Köyü: Yunanlılar çekilirken Hacı Zekeriya, Hacı Mehmet, Durmuş oğlu İbrahim ile Hüseyin oğlu Hayri adlı kimseleri esir alarak götürürler.
Kumtepe Köyü: 26 Mart 1921’de köyü işgal eden Yunanlılarla yerli çeteler, Hacı oğlu Mehmed’in eşi Atiye’yi silahla şehit ederler.
Çaltıcak Köyü: Düşman askerleriyle Pandeli, İstavri, Ardaşan çeteleri 30 Mart 1921’de köyü basarak G. oğlu 4 kadına tecavüz edip, Salih oğlu Mehmed’i yaralayıp gelini, oğlu, damadı Hasan’ı kurşunla şehit ederler.
İkizce Osmaniye Köyü: Pandeli ve Ermeni Haykazar ile diğer yardakçı çetelerle bir miktar düşman askeri Mart sonunda köyü basarak iki genç kızın ırzına geçerler.
Aralık İhsaniye Köyü: 28 Mart 1921 tarihinde köyü basan düşmanla Serdivan-Fındıklı Rum çeteleri F.’nın ırzına geçerler, ismi bilinmeyen bir kızın da namusunu kirletirler.
Yukarı Kirazca Köyü: 44 evlik köy tamamen yakılmış, çekilirken Osman Beyoğlu Mehmet Ağa ile Hüseyin Ağa ailesi Nuriye’yi esir ederler.
Akçakamış Köyü: Düşman, Serdivan, Fındıklı, Ortaköy, Karasu, Bedel çeteleriyle Pandeli çetesinden oluşan bir kuvvetle Nisan zarfında köyü basarak 85 hane evden 70 hane evi tamamen yakar ve iki kadının ırzına geçerler; Kucurun Mehmet, Kara Mustafa, Mehmet Emin oğlu Sait ile Şerif Ali’nin ailesini şehit ederler.
Tekeler Köyü: Pandeli ve sair çetelerle 28 Mart 1921 tarihinde köyü basarak Hacı Bayram oğlu Mustafa’nın evini yakar, Münir’in biraderini şehit eder, 49 hanenin eşyasını yağmalarlar.
Not: tecavüze uğrayan kadınların adları ve aileleri bilinçli olarak gizli tutulmuştur.
